A Conferencia de Reitores das Universidades Públicas Españolas (CRUE) acaba de publicar o sexto volume do seu informe bienal ‘A Universidade Española en cifras’, referido á actividade das universidades no curso 2008-2009. O informe comeza por poñer de relevo que falta nas nosas universidades unha información homoxénea sobre as principais magnitudes que permitan identificar os seus comportamentos produtivos e financeiros, empezando pola ausencia dun sistema único de información de xestión, baseado en modelos de contabilidade analítica, que mida interna e externamente a eficiencia das nosas institucións.

1. Tamaño do sistema: pouca dúbida ofrece que a recente evolución do sistema universitario español, cunha oferta de ensino diversificada e próxima, favoreceu o acceso masivo e democrático da sociedade española á educación superior e potenciou en boa medida a actividade investigadora. Pero é opinable se o seu tamaño resulta excesivo coa consecuencia de producir unha desvalorización do valor do título universitario. Un recente estudo da Fundación Alternativas titulado ‘Propostas para a reforma da Universidade española’ realizado por instancia do Grupo Parlamentario Socialista do Congreso dos Deputados, dicía que nas universidades españolas (50 públicas e 27 privadas) hai case un millón e medio de estudantes, cifra moi similar á de Alemaña ou Francia, con poboación substancialmente maior que a española (82.500.000 e 64.500.000 respectivamente fronte a 46.000.000 en España). Con todo, o informe da CRUE conclúe que o sistema universitario de España segue sendo de dimensión máis reducida que a dos países do noso contorno competitiva, porque entran o 41% dos estudantes que están en idade e dispoñen da acreditación académica para acceder aos estudos superiores, fronte ao 56% na OCDE e o 55% na UE-19. Con todo, que o tamaño sexa o adecuado e faga posible o principio de igualdade oportunidades, póñeno en dúbida outros datos proporcionados polo informe da Fundación Alternativas: a probabilidade de acceso á Universidade de fillos de pais universitarios é en España 4,5 veces superior que a dos fillos de pais non universitarios e, mentres que no noso país, a proporción de alumnos universitarios é 2,5 veces maior que a de alumnos de formación profesional, en Europa esa proporción está normalmente nun cociente dun a un.
2. Adecuación entre oferta e demanda de estudos: o informe da CRUE estima que existen uns excedentes de oferta de ensinos universitarios de máis do 13%, que acadan o 30%, o 25%, e o 21% para os ensinos universitarios de humanidades, experimentais e técnicos respectivamente. Entre o curso 1996/1997 e o curso 2008/2009, a matrícula de alumnos en universidades públicas experimenta un descenso do 15,15% (no caso de Galicia un 26,31%) mentres que o persoal docente e investigador e o persoal de administración e servizos, nesas mesmas datas, increméntase en aproximadamente un 50%. Como consecuencia, o sistema universitario español ten unha sorprendente relación alumnos-profesor de 11,6, mentres que a media dos países da UE-19 é de 15,8 e a dos da OCDE é de 16,2. O informe da CRUE achaca esta desproporción á insuficiente reflexión que a nivel institucional se produciu, ás veces, polas presións da sociedade local, outras polos propios intereses dos claustros académicos e, en todo caso, pola debilidade da función coordinadora da Administración.
3. Financiamento universitario: a pesar de que nos últimos 10 anos as universidades multiplicaron por catro o seu investimento directo en actividades de I+D+i (50,5% do total en 2008), o financiamento do sistema universitario español só representa o 1,14% en termos de PIB (en Galicia non se prevé chegar ao 1% ata a finalización do recentemente aprobado Plan de Financiamento do SUG en 2015), porcentaxe que se atopa lonxe das cifras de países da Unión Europea e da OCDE comparables e que veñen aplicando para financiar estas actividades un 1,5% do PIB. O informe é extremadamente crítico coa escasa achega das taxas académicas ao financiamento universitario (o 6,39% do total do financiamento neto, fronte a máis do 80% de financiamento público) ata o punto de consideralo, xunto á relaxación na aplicación das normas de progreso e permanencia dos estudantes, como elementos que inciden negativamente no rendemento académico dos estudantes universitarios españois (que se produce de maneira xeralizada nas distintas titulacións con excepción das de Ciencias da Saúde) e na eficacia produtiva e financeira da universidade. O reducido custo de oportunidade que implica alongar e mesmo abandonar os estudos universitarios, dada a escasa participación do alumno, vía prezo, no financiamento do custo do servizo universitario, unido ao decrecente rendemento que vén apreciándose do título universitario no mercado laboral, leva á CRUE a propor unha revisión do principio de que o gasto universitario sexa financiado polo conxunto da sociedade pola vía fiscal, polo menos penalizando, por vía de prezos, aqueles estudantes que alongan indebidamente o seu período de formación universitaria.
4. Rendemento académico das universidades españolas: o informe CRUE refuta a opinión xeralizada de que o rendemento académico das universidades españolas é moi deficiente, cun 30% de fracaso, aproximadamente a mesma porcentaxe que se estima para a educación secundaria previa. En opinión da CRUE, estes resultados son debidos a que a taxa de abandono que proporciona o Ministerio de Educación e que se utilizou como referencia, mide o abandono dunha titulación nunha determinada institución e non o abandono dos estudos universitarios. Para o informe CRUE, a taxa de éxito do sistema universitario en España é superior nun 9% á da media da OCDE e a UE-19, que é do 70%. É dicir, en España, 79 de cada 100 estudantes que ingresan no sistema de educación superior, obteñen un diploma na idade típica de obtención dun título, mentres que na OCDE ou na UE-19, conségueno 70 de cada 100.

Artigo publicado na edición de abril de 2011 da revista U+S